Klinkerbosting in NL chemische namen: trema versus koppelteken
Thread poster: Michiel Leeuwenburgh
Michiel Leeuwenburgh
Michiel Leeuwenburgh  Identity Verified
Netherlands
Local time: 18:23
Member (2009)
English to Dutch
Mar 1, 2012

Vanuit mijn specialisatie doe ik veel chemische vertalingen. En de laatste tijd vraag ik mij steeds vaker af of ik het wel bij het rechte eind heb als het gaat om het vermijden van klinkerbotsingen in chemische namen.
Chemische namen zijn doorspekt met voorvoegsels als bi-, di-, tri-, mono- en cyclo-. Als daarachter een woordelement als "ethyl" komt, moeten we als rechtgeaarde Nederlandse vertaler (in tegenstelling tot bijvoorbeeld Engelstaligen) een klinkerbotsing zien te vermijden. Wat a
... See more
Vanuit mijn specialisatie doe ik veel chemische vertalingen. En de laatste tijd vraag ik mij steeds vaker af of ik het wel bij het rechte eind heb als het gaat om het vermijden van klinkerbotsingen in chemische namen.
Chemische namen zijn doorspekt met voorvoegsels als bi-, di-, tri-, mono- en cyclo-. Als daarachter een woordelement als "ethyl" komt, moeten we als rechtgeaarde Nederlandse vertaler (in tegenstelling tot bijvoorbeeld Engelstaligen) een klinkerbotsing zien te vermijden. Wat adviseren onze vrienden van de Nederlandse Taalunie hierover (zie http://woordenlijst.org/leidraad/7/2/ )?

"We vermijden klinkerbotsing in een samenstelling door een koppelteken te gebruiken.
We vermijden klinkerbotsing in een ongeleed woord of in een afleiding door een trema te gebruiken.
Een afleiding met een voorvoegsel van Griekse of Latijnse oorsprong behandelen we als een samenstelling. We schrijven het voorvoegsel aan het grondwoord vast. Bij klinkerbotsing krijgt de afleiding een koppelteken.
Het gaat om voorvoegsels (of elementen die we als voorvoegsel gebruiken) zoals aero-, anti-, audio-, auto-, bi-, bio-, co-, contra-, de-, di-, duo-, elektro-, extra-, giga-, intra-, loco-, macro-, micro-, mini-, mono-, multi-, neo-, para-, pre-, pro-, proto-, pseudo-, quasi-, re-, retro-, semi-, socio-, supra-, tri-, ultra- en vice-."

Kat in het bakkie, zou je zeggen. Als ik hierop moet afgaan, moet het dus zijn: di-ethyleenglycol, di-ethylether, tri-ethylamine, cyclo-octaan en mono-ester.
Maar als ik op het internet kijk wat De Nederlandstalige Gemeenschap hiervan denkt, krijg ik een heel ander beeld. (Ja, ik weet het, correcte spelling opzoeken met Google is een hachelijke zaak, maar het geeft volgens mij wel een indicatie.) Ik krijg de volgende aantallen hits (pagina's geschreven in het Nederlands):
di-ethyleenglycol 755, diëthyleenglycol 19.100
di-ethylether 491, diëthylether 4890
tri-ethylamine 184, triëthylamine 1330
Dat voorspelt niet veel goeds voor mijn interpretatie van het spellingsadvies...

Maar zet daar tegenover:
cyclo-octaan 309, cycloöctaan 3
mono-ester 861, monoëster 44
Dit klopt dan wel weer met het spellingsadvies.

Mis ik iets? Zijn er mensen met dezelfde ervaring en wie kan hierover uitsluitsel geven?
Collapse


 
Jan Willem van Dormolen (X)
Jan Willem van Dormolen (X)  Identity Verified
Netherlands
Local time: 18:23
English to Dutch
+ ...
Spellingswijziging Mar 1, 2012

Ik kan me vergissen, maar ik dacht dat deze regel bij de laatste spellingswijziging was veranderd. Dat is dus pas een paar jaar geleden. Alle (toentertijd goed gespelde) documenten van eerder bevatten dus een andere spelling.
Als ik het me goed herinner, is het dus heel normaal om diëthyleen tegen te komen naast di-ethyleen. De eerste versie zou dan voorkomen in oudere documenten, de tweede in nieuwere.


 
Michiel Leeuwenburgh
Michiel Leeuwenburgh  Identity Verified
Netherlands
Local time: 18:23
Member (2009)
English to Dutch
TOPIC STARTER
Discrepantie Mar 1, 2012

Dat klinkt heel aannemelijk. Ik herinner me inderdaad ook zo'n spellingswijziging.
Maar dan blijft het vreemd dat de verhouding trema:koppelteken bij mono-ester en cyclo-octaan omgekeerd is ten opzichte van diëthyl(...). Werden mono-ester en cyclo-octaan dan al vóór de spellingswijziging meestal goed (althans volgens mijn interpretatie van het spellingsadvies) gespeld?



(ik zie trouwens nu pas dat er in de titel van deze thread een medeklinkerbotsing heeft pla
... See more
Dat klinkt heel aannemelijk. Ik herinner me inderdaad ook zo'n spellingswijziging.
Maar dan blijft het vreemd dat de verhouding trema:koppelteken bij mono-ester en cyclo-octaan omgekeerd is ten opzichte van diëthyl(...). Werden mono-ester en cyclo-octaan dan al vóór de spellingswijziging meestal goed (althans volgens mijn interpretatie van het spellingsadvies) gespeld?



(ik zie trouwens nu pas dat er in de titel van deze thread een medeklinkerbotsing heeft plaatsgevonden...)
Collapse


 
Gerard de Noord
Gerard de Noord  Identity Verified
France
Local time: 18:23
Member (2003)
English to Dutch
+ ...
Moeilijk Mar 1, 2012

Hallo Michiel,

Volgens mij zijn de huidige regels voor chemische termen eenvoudig, omdat het altijd om voorvoegsels van Griekse of Latijnse oorsprong gaat.

Er is verwarring door uitzonderingen op de spellingsregels, die van je verlangen dat je iets 'voelt'. Neem coëfficiënt en co-educatie. De termen bevatten allebei een klinkerbotsing maar ze worden verschillend behandeld.

Coëfficiënt wordt behandeld als een ongeleed woord, omdat we 'efficiënt'
... See more
Hallo Michiel,

Volgens mij zijn de huidige regels voor chemische termen eenvoudig, omdat het altijd om voorvoegsels van Griekse of Latijnse oorsprong gaat.

Er is verwarring door uitzonderingen op de spellingsregels, die van je verlangen dat je iets 'voelt'. Neem coëfficiënt en co-educatie. De termen bevatten allebei een klinkerbotsing maar ze worden verschillend behandeld.

Coëfficiënt wordt behandeld als een ongeleed woord, omdat we 'efficiënt' niet meer als los deel voelen.

Co-educatie wordt behandeld als een geleed woord, omdat we 'educatie' als een los deel voelen.

Ik denk dat er zo weinig gelede chemische termen bestaan die ongeleed 'aanvoelen' dat je gerust altijd een koppelteken kunt gebruiken bij klinkerbotsingen.

Succes,
Gerard
Collapse


 
Jonna Meeuwissen
Jonna Meeuwissen  Identity Verified
Netherlands
Local time: 18:23
Member (2010)
German to Dutch
+ ...
Inderdaad Mar 1, 2012

De verklaring van Jan Willem lijkt mij ook heel aannemelijk. En wat betreft cyclo-octaan: heb je ook gezocht op cyclooctaan? Dat geeft bij mij 1990 hits... Voor monoester is een vergelijkbare zoekactie lastig, omdat je dan niet direct kunt vaststellen of de resultaten wel allemaal Nederlands zijn.

Ik moet nog ergens een oude Schrijfwijzer (met de regels van voor de spellingswijziging dus) hebben, zal eens opzoeken of daar een verklaring voor het ontbreken van het trema in cyclooctaa
... See more
De verklaring van Jan Willem lijkt mij ook heel aannemelijk. En wat betreft cyclo-octaan: heb je ook gezocht op cyclooctaan? Dat geeft bij mij 1990 hits... Voor monoester is een vergelijkbare zoekactie lastig, omdat je dan niet direct kunt vaststellen of de resultaten wel allemaal Nederlands zijn.

Ik moet nog ergens een oude Schrijfwijzer (met de regels van voor de spellingswijziging dus) hebben, zal eens opzoeken of daar een verklaring voor het ontbreken van het trema in cyclooctaan te vinden is.
Collapse


 
Michiel Leeuwenburgh
Michiel Leeuwenburgh  Identity Verified
Netherlands
Local time: 18:23
Member (2009)
English to Dutch
TOPIC STARTER
@ Jonna Mar 1, 2012

Goed punt! En wat een merkwaardig geval. Cyclooctaan (zonder trema en zonder koppelteken) komt vaker voor dan met koppelteken. Hetzelfde geldt trouwens voor "diethylether", "triethylamine" en "diethyleenglycol" (zelfs Wikipedia doet hieraan mee).
Maar het lijkt me toch dat deze spelling de minste voorkeur zou moeten verdienen, gezien de klinkerbotsing. Het wordt steeds gekker...

[Bijgewerkt op 2012-03-01 16:29 GMT]


 
Stefan Blommaert
Stefan Blommaert
Brazil
Local time: 14:23
Member (2012)
English to Dutch
+ ...
Is idd een "probleem" Mar 1, 2012

Ik houd mij als ir. dikwijls bezig met octrooivertalingen, dikwijls uit de chemische hoek.
Dit soort problemen kom ik dan ook regelmatig tegen (soms in de meest bizarre vormen waar je nooit aan zou denken), namelijk waarbij de praktijk of de eigen ervaring in het vakgebied botst met de taalkundige regels.

Ik heb mijzelf de volgende regel opgelegd (en ben mij bewust dat dit "kunst-en-vliegwerk" is):

Als er sprake is van een klinkerbotsing, dan moet er IETS gebeure
... See more
Ik houd mij als ir. dikwijls bezig met octrooivertalingen, dikwijls uit de chemische hoek.
Dit soort problemen kom ik dan ook regelmatig tegen (soms in de meest bizarre vormen waar je nooit aan zou denken), namelijk waarbij de praktijk of de eigen ervaring in het vakgebied botst met de taalkundige regels.

Ik heb mijzelf de volgende regel opgelegd (en ben mij bewust dat dit "kunst-en-vliegwerk" is):

Als er sprake is van een klinkerbotsing, dan moet er IETS gebeuren (dus geen cyclooctaan, want dat is gewoonweg niet wat er bedoeld wordt).
De oplossing die dan gevonden wordt, is het liefst deze die voorgesteld wordt door de taalkundigen. Ik controleer echter wel telkens of die oplossing ook daadwerkelijk de manier is die door de experts in het vakgebied het meest gebruikt wordt. Alhoewel ik absoluut geen blind geloof hecht aan wat Google mij vertelt, krijg je soms wel een goed idee van wat de "heersende strekking" is, uiteraard na aandachtig gekeken te hebben waar de Google-vermeldingen zoal vandaan komen.

Bottom line: als er 100 wetenschappelijke artikels zijn die "diëthylether" vermelden terwijl een taalkundige regel "di-ethylether" voorschrijft, schrijf ik het eerste. Ik hecht dan gewoonweg meer belang aan de mening van de experts in het vakgebied, dan aan de taalkundigen. Als er zich in het vakgebied een duidelijke trend heeft zichtbaar gemaakt, dan is dat om een goede reden en het is dan ook niet dom om die te volgen (uiteraard als die trend bij het lezen van de tekst verzekert dat men ondubbelzinnig weet waarover het gaat, en dat er niet tegen andere problemen wordt opgebotst).

Een gelijkaardig probleem (namelijk de vraag of men de taalregels wel 100% dient te volgen) doet zich trouwens voor bij het aaneenschrijven van chemische formules. De basisregel is dat er zoveel mogelijk aan elkaar moet geschreven worden. Alleen levert dit in de praktijk in het NL soms wangedrochten op, en ik zondig dan ook al wel eens om - vanwege het leesgemak - een koppelteken of gewoonweg een spatie in te voeren, uiteraard als er geen verwarring zou kunnen optreden.
Collapse


 
Stefan Blommaert
Stefan Blommaert
Brazil
Local time: 14:23
Member (2012)
English to Dutch
+ ...
Dat klopt wat dat "aanvoelen" betreft... Mar 1, 2012

Gerard de Noord wrote:


Coëfficiënt wordt behandeld als een ongeleed woord, omdat we 'efficiënt' niet meer als los deel voelen.

Co-educatie wordt behandeld als een geleed woord, omdat we 'educatie' als een los deel voelen.

Ik denk dat er zo weinig gelede chemische termen bestaan die ongeleed 'aanvoelen' dat je gerust altijd een koppelteken kunt gebruiken bij klinkerbotsingen.

Succes,
Gerard


Dikwijls wordt er in de taalkundige regels (als we de regels op een zodanige wijze hebben uitgesplitst dat we het uiteindelijk ook niet meer weten) gebruik gemaakt van "behalve als het gevoelsmatig" anders lijkt te zijn.

Ik herinner mij bijvoorbeeld een hele tijd geleden dat ik de regels opgezocht heb i.v.m. het gebruik van de tussen-s in samengestelde naamwoorden. Ik meen mij te herinneren dat daar helemaal achteraan letterlijk instond dat dat de regel was, tenzij het gevoelsmatig verkeerd was.

Het probleem is uiteraard dat dit een uitermate subjectieve manier is om iets vast te leggen en ik geef er dan ook ruim de voorkeur aan om in die gevallen gewoon toe te geven dat er geen regel is, maar dat het gebruik bijvoorbeeld bepaald wordt door (bijvoorbeeld regionale) voorkeuren.


 
Lianne van de Ven
Lianne van de Ven  Identity Verified
United States
Local time: 13:23
Member (2008)
English to Dutch
+ ...
Poging tot iets meer objectiviteit ter verdediging van de trema... Mar 3, 2012

Gerard de Noord wrote:

Coëfficiënt wordt behandeld als een ongeleed woord, omdat we 'efficiënt' niet meer als los deel voelen.

Co-educatie wordt behandeld als een geleed woord, omdat we 'educatie' als een los deel voelen.

Ik denk dat er zo weinig gelede chemische termen bestaan die ongeleed 'aanvoelen' dat je gerust altijd een koppelteken kunt gebruiken bij klinkerbotsingen.



T.a.v. 'voelen'
Ik weet niet waar het idee van voelen vandaan komt, dat Gerard beschrijft. Jan Renkema in de Schrijfwijzer van 2010 heeft het over gezien worden als en voorkomen. Hij gebruikt trouwens het begrip samengestelde (geleed) en niet-samengestelde woorden (ongeleed).

Hij volgt uiteraarde dezelfde regel van de Taalunie als Michiel aanhaalt. Dan stelt hij (p. 284): "Lastig blijft het voorvoegsel co-. Dit krijgt een streepje als het niet meer als voorvoegsel gezien wordt. Daarom is het co-ouderschap maar coöperatie, co-existeren maar coördineren (en verder coschap, coassistent, want geen klinkerbotsing)."

En op p. 307 (over trema's): "De tremaregels gelden voor niet-samengestelde woorden. Zodra het om samengestelde woorden gaat, woorden waarvan de delen als afzonderlijke woorden voorkomen, komt er een streepje. Woorden als bioënergie en macroëconomie moeten dus eigenlijk een trema krijgen. (...) Maar omdat deze voorvoegsels toch min of meer als zelfstandig worden beschouwd, komt er in deze gevallen een streepje in plaats van een trema."

T.a.v. koppelteken versus trema
Persoonlijk geef ik er de voorkeur aan een woord als geleed of samengesteld te beschouwen, en dus een trema te gebruiken. Het bevordert de eenheid van het woordbeeld, en dus de leessnelheid, tenzij er een reden is om nadruk te leggen op de samenstelling, en dus een koppelteken te gebruiken. Het voornaamste doel van leestekens is namelijk om de leesbaarheid te bevorderen.

Aanwijzingen daarvoor kunnen dikwijls in de uitspraak gevonden worden. En andersom kan het gebruik van een koppelteken (ipv trema) wijzen op een gewenste uitspraak, bijvoorbeeld in poëzie. In dat geval mag een woord wat mij betreft zowel met een trema als een koppelteken worden geschreven.

Scheikundige samenstellingen zijn wel heel erg letterlijk samenstellingen (en ik ben trouwens geen expert op dit gebied), en toch worden ze juist in die nieuwe samenstellingen nieuwe stoffen en als het ware nieuwe, niet-samengestelde woorden. Dus het lijkt mij eigenlijk logisch dat veel van die termen uiteindelijk met een trema worden geschreven, te beginnen door scheikundigen zelf.

Ik denk, m.a.w., dat er iets meer rationaliteit en consensus mogelijk is dan alleen op basis van 'voelen', terwijl andersom dat voelen juist wel gebruikt kan worden in literatuur en poëzie. Dit is dus in tegenspraak met de suggestie van Gerard. Ben benieuwd of dit enige weerklank kan vinden.

[Edited at 2012-03-03 18:28 GMT]

[Edited at 2012-03-03 23:00 GMT]


 
Jonna Meeuwissen
Jonna Meeuwissen  Identity Verified
Netherlands
Local time: 18:23
Member (2010)
German to Dutch
+ ...
voelen en praktijk Mar 4, 2012

Tja, wordt iets op een bepaalde manier gevoeld omdat het (op basis van verouderde spellingsregels) de praktijk is of is iets de praktijk omdat het op een bepaalde manier wordt gevoeld? Het onderscheid lijkt me lastig te maken. Hetzelfde geldt voor "voelen als" en "opvatten als" of "zien als". Is het een wel objectiever dan het ander?

De regels van de Taalunie zijn voor Griekse en Latijnse voorvoegsels eenduidig, maar lijken in de meeste gevallen lijnrecht tegenover praktijk en gevoe
... See more
Tja, wordt iets op een bepaalde manier gevoeld omdat het (op basis van verouderde spellingsregels) de praktijk is of is iets de praktijk omdat het op een bepaalde manier wordt gevoeld? Het onderscheid lijkt me lastig te maken. Hetzelfde geldt voor "voelen als" en "opvatten als" of "zien als". Is het een wel objectiever dan het ander?

De regels van de Taalunie zijn voor Griekse en Latijnse voorvoegsels eenduidig, maar lijken in de meeste gevallen lijnrecht tegenover praktijk en gevoel te staan. Komen we met de witte spelling verder? Voor sommige Griekse voorvoegsels hanteren de samenstellers van het Witte Boekje een andere regel dan de Taalunie:

"Wanneer Griekse telwoorden als voorvoegsel fungeren, komt er in een samenstelling een trema als er sprake is van klinkerbotsing, zoals in triënnium"

Dan wordt het dus:
diëthylether
cyclo-octaan
monoëster

Ook niet erg bevredigend... Waarom geldt deze uitzondering alleen voor Griekse telwoorden?
Collapse


 
Michiel Leeuwenburgh
Michiel Leeuwenburgh  Identity Verified
Netherlands
Local time: 18:23
Member (2009)
English to Dutch
TOPIC STARTER
Het probleem met experts in het vakgebied... Mar 4, 2012

SBL_UK wrote:

De oplossing die dan gevonden wordt, is het liefst deze die voorgesteld wordt door de taalkundigen. Ik controleer echter wel telkens of die oplossing ook daadwerkelijk de manier is die door de experts in het vakgebied het meest gebruikt wordt.

Ik hecht dan gewoonweg meer belang aan de mening van de experts in het vakgebied, dan aan de taalkundigen.



Ik snap je redenering. Maar ik zou daarbij wel de nodige voorzichtigheid betrachten. Het probleem met experts in het vakgebied is namelijk dat de meesten maar hoogst zelden in het Nederlands over hun vakgebied schrijven (daar weet ik uit eigen ervaring alles van). Ze lezen en schrijven de hele dag bijna niets dan Engels en verliezen daardoor het "gevoel" (daar is het weer) voor de NL spelling. En velen hebben er misschien ook gewoon maling aan. Lees bijvoorbeeld eens een Nederlandse samenvatting van een proefschrift: samenstellingen die niet aan elkaar worden geschreven, ontbrekende trema's en koppeltekens, en fouten met d's en t's zijn schering en inslag. Het lijkt wel een soort beroepsdeformatie. Waarschijnlijk is dit dan ook de reden voor het veelvuldig ontbreken van trema's of koppeltekens in cyclooctaan, diethylether en aanverwanten...


 
Michiel Leeuwenburgh
Michiel Leeuwenburgh  Identity Verified
Netherlands
Local time: 18:23
Member (2009)
English to Dutch
TOPIC STARTER
Terechte vragen Mar 4, 2012

Jonna Meeuwissen wrote:

Tja, wordt iets op een bepaalde manier gevoeld omdat het (op basis van verouderde spellingsregels) de praktijk is of is iets de praktijk omdat het op een bepaalde manier wordt gevoeld? Het onderscheid lijkt me lastig te maken. Hetzelfde geldt voor "voelen als" en "opvatten als" of "zien als". Is het een wel objectiever dan het ander?

(...)

Waarom geldt deze uitzondering alleen voor Griekse telwoorden?



Dat zijn heel terechte vragen. Ik vrees dat dit de eeuwige vragen zijn als het gaan om spelling. Bij elke spellingshervorming zijn er bij veel mensen immers gevoelsmatige bezwaren. Of het nu gaat om de systematische vervanging van de c door een k en de uitgang -isch door -ies (jaren 70), of juist weer de terugverandering daarvan, of de vergrieksing van "electrisch" naar "elektrisch", of het trema/koppeltekenverhaal, er zijn altijd mensen die iets lelijk, contra-intuïtief (jippie, koppelteken èn trema in één woord!), onlogisch of gewoonweg te ingewikkeld vinden.


 
Stefan Blommaert
Stefan Blommaert
Brazil
Local time: 14:23
Member (2012)
English to Dutch
+ ...
Klopt...spijtig genoeg... Mar 5, 2012

Michiel Leeuwenburgh wrote:


Ik snap je redenering. Maar ik zou daarbij wel de nodige voorzichtigheid betrachten. Het probleem met experts in het vakgebied is namelijk dat de meesten maar hoogst zelden in het Nederlands over hun vakgebied schrijven (daar weet ik uit eigen ervaring alles van). Ze lezen en schrijven de hele dag bijna niets dan Engels en verliezen daardoor het "gevoel" (daar is het weer) voor de NL spelling. En velen hebben er misschien ook gewoon maling aan. Lees bijvoorbeeld eens een Nederlandse samenvatting van een proefschrift: samenstellingen die niet aan elkaar worden geschreven, ontbrekende trema's en koppeltekens, en fouten met d's en t's zijn schering en inslag. Het lijkt wel een soort beroepsdeformatie. Waarschijnlijk is dit dan ook de reden voor het veelvuldig ontbreken van trema's of koppeltekens in cyclooctaan, diethylether en aanverwanten...


 


There is no moderator assigned specifically to this forum.
To report site rules violations or get help, please contact site staff »


Klinkerbosting in NL chemische namen: trema versus koppelteken






Trados Studio 2022 Freelance
The leading translation software used by over 270,000 translators.

Designed with your feedback in mind, Trados Studio 2022 delivers an unrivalled, powerful desktop and cloud solution, empowering you to work in the most efficient and cost-effective way.

More info »
Wordfast Pro
Translation Memory Software for Any Platform

Exclusive discount for ProZ.com users! Save over 13% when purchasing Wordfast Pro through ProZ.com. Wordfast is the world's #1 provider of platform-independent Translation Memory software. Consistently ranked the most user-friendly and highest value

Buy now! »